ارزیابی سامانه حمل و نقل سریع اتوبوسی(brt)شهر تهران با استفاده از مدل ارزیابی سازه گرا

امروزه در تمامی شهرها، اعم از کوچک و بزرگ، حمل و نقل همگانی یکی از مسایل پر دغدغه مسوولان شهری و بالاتر از شهری است. در سال های دهه 1970، با افزایش روزافزون جمعیت در کشورهای آمریکای لاتین، شیوه ای جدید ایجاد شد که شهر کوریتیبا (برزیل) پیشتاز آن بود. حمل و نقل سریع اتوبوسی با توجه به قابلیت هایش، در مدتی کوتاه مورد توجه شهرهای بزرگ و پرجمعیت دنیا، شامل توسعه یافته و درحال توسعه، قرار گرفت و از دهه 1990 تولدی دوباره یافت. در حال حاضر بیش از پانصد شهر در سراسر دنیا از این شیوه سود می برند. مشخصات اصلی سامانه های brt شامل این موارد اند: اتوبوس هایی با طراحی و توانایی های ویژه، ایستگاه های پیش رفته، خدمات شبانه روزی پرسرعت و منظم، استفاده از سوخت پاک، استفاده از فن آوری حمل و نقل هوش مند، گردآوری کرایه پیش از سوار شدن، اولویت گذر اتوبوس ها در چهارراه ها، امکان استفاده همگان، گنجایش و سرعت بالا، هماهنگی با دیگر شیوه های حمل و نقل، و هماهنگی با سیاست های کاربری زمین شهری. در پاییز سال 1386، پس از مطالعه بسیار، شاهد راه اندازی اولین خط این سامانه در شهر تهران (ایران) بودیم که طی کم تر از سه سال تعداد آن ها به پنج خط افزایش پیدا کرد و اکنون شهرداری آماده ساخت پنج خط دیگر و تشکیل شبکه است. فعالیت این سامانه موجب تغییراتی محسوس در حمل و نقل همگانی شهر و بروز دیدگاه هایی متفاوت گردیده است. برای کارکرد هرچه بهتر این سامانه و سنجش جایگاه و تاثیر واقعی آن، نیازی مبرم به ارزیابی این پدیده از جوانب گوناگون احساس می شد تا به مدد آن به رفع کاستی های موجود و افزایش کارآمدی سامانه اقدام شود. در پایان نامه حاضر، ما به بررسی و ارزیابی این سامانه با توجه به مدل های ارزیابی پرداختیم که از بین مدل های مختلف ارزیابی، مدل ارزیابی سازه گرا (constructivism evaluation) به دلایل متعدد، از جمله تاکیدش بر دخیل کردن دیدگاه بیش ترین تعداد سهام داران، دارای قابلیت کافی تشخیص داده شد. نام این مدل با نام معرفانش، گوبا و لینکلن در کتاب چهارمین نسل ارزیابی گره خورده است و بزرگان حوزه دانش ارزیابی از زوایای مختلف به آن پرداخته اند و آن را شیوه ای قوی برای ارزیابی می دانند. در این ارزیابی عمده سهام داران عبارت بودند از: مسافران، کارشناسان محیط زیست، مدیران شهرداری، رانندگان و کارمندان سامانه، سایر رانندگان شرکت واحد اتوبوس رانی و مغازه داران، رانندگان تاکسی و رانندگان خودروهای شخصی مجاور مسیر brt. با انجام ارزیابی مشخص گردید برخی موانع از پیش مشکلاتی برای اجرای طرح ایجاد کرده اند. به عنوان مثال، سطح خیابان های شهر تهران نسبت به مساحت کل شهر، بر اثر شیوه معماری و شهرسازی در گذشته ای نه چندان دور، بسیار کم تر از حد استاندارد و موجد مشکلات برای اضافه کردن مسیر ویژه اتوبوس رو است. هم چنین مدیریت شهری تهران هنوز فاصله زیادی تا رسیدن به مدیریت یکپارچه شهری دارد که این امر نیز نواقصی در روند کار ایجاد می کند. اما در سوی دیگر دیدگاه سهام داران brt تهران کمابیش مثبت و امیدوار کننده است. از طرفی بسیاری از مشکلات مورد نظر سهام داران با کارشناسی و به کارگیری مدیریت قوی و علمی به راحتی قابل رفع است. کارنامه عملکرد سامانه حمل و نقل سریع اتوبوسی تهران، با وجود برخی کمبودها و نارسایی های کنونی، قابل قبول و رو به بهبود است و به شرط اصلاح، چشم اندازی روشن را پیش رو دارد.